Kadın Bilim İnsanları: Dünyayı Değiştiren 10 Kadın

Bilim tarihine damga vuran pek çok “kadın bilim insanı”, insanlığın ilerlemesine önemli katkılar sağlamıştır. Ancak, tarih boyunca birçoğu erkek meslektaşları kadar tanınma fırsatı bulamamıştır. Bu yazıda, bilimde devrim yaratmış 10 önemli kadını ve kadın bilim insanlarının başarıları hakkında bilgi vereceğiz. Ayrıca, Türk kadın bilim insanları arasından da önemli isimlere yer vereceğiz.

Marie Curie (1867-1934) - Fizikçi ve Kimyager

Radyoaktivitenin kaşifi olan Curie, eşi Pierre Curie ile birlikte polonyum ve radyum elementlerini bulmuş, radyoaktif izotopları izole etme teknikleri geliştirmiştir. 1903'te Nobel Fizik Ödülü'nü alan ilk kadın olmuş, 1911'de Nobel Kimya Ödülü'nü kazanarak iki farklı alanda Nobel alan ilk bilim insanı olmuştur. Curie’nin bu büyük başarısı, modern kanser tedavilerinin temelini oluşturdu. Curie, radyoaktiviteyi keşfederek tıptan fiziğe kadar birçok alanda devrim yaptı. Çift Nobel ödülü alması da onun bilimdeki eşsiz yerini gösteriyor.

Rosalind Franklin (1920-1958) - Kimyager

DNA'nın çift sarmal yapısının keşfinde kritik rol oynayan Franklin, X-ışını kristalografisiyle DNA'nın yapısını ortaya koymuştur. Ancak çalışmaları Nobel Ödülü alan erkek meslektaşları tarafından yeterince takdir edilmemiştir. Franklin, DNA'nın çift sarmal yapısını ortaya koyarak genetik biliminin temel taşlarını oluşturdu, ancak hak ettiği takdiri yeterince alamadı.

Ada Lovelace (1815-1852) - Matematikçi

Bilgisayar biliminin ilk programcısı olarak kabul edilen Ada Lovelace, Charles Babbage'in geliştirdiği mekanik bilgisayar konsepti üzerinde çalışmış ve ilk algoritmayı yazmıştır. Lovelace, bilgisayar biliminin temelini atarak günümüz teknolojisinin gelişimine öncülük etmiştir. 

Dorothy Crowfoot Hodgkin (1910-1994)

İngiliz bilim insanı Dorothy Crowfoot Hodgkin, protein kristalografisinin öncüsü olarak kabul edilir. X ışını kristalografisi yöntemiyle biyomoleküllerin üç boyutlu yapılarını ortaya koyarak bilim dünyasına önemli katkılarda bulunmuştur. Kolesterol, penisilin, B12 vitamini ve insülinin moleküler yapısını belirleyen çalışmalarıyla tanınır. Özellikle B12 vitamini üzerine yaptığı araştırmalar, ona 1964 yılında Nobel Kimya Ödülü’nü kazandırmıştır. Protein kristalografisinde çığır açarak ilaç keşfine yön vermiştir. 

Katherine Johnson (1918-2020) - Matematikçi

NASA'da yörünge mekaniği hesaplamalarıyla uzay yolculuklarının başarısında kritik rol oynamıştır. Onun hesaplamaları, Amerikan astronotların uzaya çıkmasını sağlamış ve "Gizli Sayılar" filmiyle geniş kitlelerce tanınmıştır. NASA’daki hesaplamalarıyla uzay araştırmalarını mümkün kılmıştır. 

Jennifer Doudna (1964- / 1968-) & Emmanuelle Charpentier (d. 1968) Biyokimyacılar

Gen düzenleme teknolojisinde çağ atlatan CRISPR-Cas9 sistemini geliştirerek 2020 Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmışlardır. Bu teknoloji, genetik hastalıkların tedavisinde devrim yaratma potansiyeline sahiptir. Doudna ve Charpentier gen düzenleme teknolojisi CRISPR ile modern tıpta devrim yapan iki isimdir. 

Gladys West (d. 1930) - Matematikçi

Dünya'nın matematiksel modellemesi üzerine çalışmalar yaparak GPS teknolojisinin temelini atan bilim insanıdır. 2018'de ABD Hava Kuvvetleri Uzay Komutanlığı tarafından onurlandırılmıştır. GPS teknolojisinin gelişmesine katkı sağlayarak dünyayı değiştirdi. Jeodezi modellerinin geliştirilmesinden dolayı Webby Yaşam Boyu Başarı Ödülü ile ödüllendirilmiştir.

Flossie Wong-Staal (1946-2020) - Virolog ve Moleküler Biyolog

HIV virüsünü ilk klonlayan ve gen haritasını çıkaran bilim insanıdır. Onun çalışmaları, AIDS tahlillerinin ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesine öncülük etmiştir. HIV'in gen haritasını çıkararak AIDS araştırmalarına yön vermiştir. 

Chien-Shiung Wu (1912-1997) - Fizikçi

Wu, Enrico Fermi'nin radyoaktif beta bozunumu teorisini doğrulayan ve geliştiren öncü fizikçilerdendir. "Wu Deneyi" ile parite korunumu ilkesini çürütmüş ancak bu çalışma erkek meslektaşları Nobel Ödülü alırken görmezden gelinmiştir. Fiziğin temel yasalarından birini sorgulamış ve Nobel’e layık görülmemesine rağmen bilim tarihine adını altın harflerle yazdırmıştır. 

Vera Rubin (1928-2016) - Astronom

Karanlık maddenin varlığına dair en güçlü kanıtlardan birini sunan Rubin, evrenin hareket yasalarına dair devrim niteliğinde katkılarda bulunmuştur. Birçok bilim insanı çalışmalarının Nobel Ödülü'ne layık olduğuna inanmaktadır. Karanlık madde ile ilgili çalışmaları, evren anlayışımızı kökten değiştirmiştir.

Dünyaya İz Bırakan Türk Kadın Bilim İnsanları

Bilim ve akademi dünyasında önemli başarılar elde eden Türk kadın bilim insanları, yaptıkları çalışmalarla sadece Türkiye’yi değil, tüm dünyayı etkiledi. İşte bilimde çığır açan bazı Türk kadınları ve başarıları:

• Prof. Dr. Feryal Özel – Kara Delikler ve Astrofizik: NASA ve birçok prestijli kurumda çalışan Feryal Özel, kara delikler ve nötron yıldızları üzerine yaptığı çalışmalarla tanınıyor. 2019'da ilk kara delik fotoğrafını elde eden Event Horizon Telescope ekibinin önemli üyelerinden biri olarak bilim dünyasına büyük katkılar sundu.
• Prof. Dr. Canan Dağdeviren – Giyilebilir Sağlık Teknolojileri: MIT’de araştırmalar yapan Canan Dağdeviren, insan vücudunun hareketlerinden enerji üreten esnek elektronik cihazlar geliştirdi. Kanser teşhisi ve Parkinson hastaları için giyilebilir sensörler üzerinde çalışarak tıp alanında devrim niteliğinde icatlar yaptı.
• Prof. Dr. Özlem Türeci – COVID-19 Aşısı (BioNTech): Eşi Prof. Dr. Uğur Şahin ile birlikte COVID-19’a karşı geliştirdiği mRNA tabanlı BioNTech aşısıyla milyonlarca insanın hayatını kurtardı. Türeci, kanser aşıları üzerine de önemli araştırmalar yürütüyor.
• Prof. Dr. Şule Yüksel Aytaç – Biyoteknoloji ve Genetik: Bitki genetiği üzerine yaptığı çalışmalarla tarımsal biyoteknolojiye katkı sağladı. Kuraklığa dayanıklı ve verimli tarım ürünleri geliştirme projeleriyle dünya çapında önemli bilimsel çalışmalara imza attı.
• Prof. Dr. Asuman Özdağlar – Yapay Zeka ve Oyun Teorisi: MIT’nin Elektrik Mühendisliği ve Bilgisayar Bilimleri bölüm başkanı olan Asuman Özdağlar, yapay zeka, optimizasyon ve ekonomi alanlarında yaptığı matematiksel modellemelerle dikkat çekiyor. Oyun teorisi üzerine geliştirdiği çalışmalar, dünya genelinde büyük ilgi görüyor.
• Prof. Dr. Bilge Demirköz – Parçacık Fiziği ve CERN: Dünya çapında önemli fizik deneylerinin gerçekleştirildiği CERN’de (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi) çalışmalar yapan Bilge Demirköz, uzay radyasyonu ve parçacık fiziği üzerine araştırmalar yürütüyor. Türkiye’de bilim altyapısının gelişmesi için önemli projelere öncülük etti.
• Prof. Dr. Gönül Pultar – Kültürel Çalışmalar ve Edebiyat: Kültürel çalışmalar ve edebiyat alanlarında uluslararası çapta araştırmalar yapan Gönül Pultar, göç, kimlik ve kültürel etkileşim konularında önemli eserler verdi. Türk edebiyatını ve kültürel kimliği dünya çapında tanıtma konusunda büyük katkılar sundu.
• Prof. Dr. Fatma Şen – Nanoteknoloji ve Malzeme Bilimi: Nanomalzemeler ve enerji depolama teknolojileri üzerine yaptığı araştırmalarla bilim dünyasında ses getiren Fatma Şen, sürdürülebilir enerji sistemlerinin geliştirilmesi için önemli çalışmalar yürütüyor.
• Prof. Dr. Ayşe Erzan – Teorik Fizik ve Kompleks Sistemler: İstanbul Teknik Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi’nde görev yapan Ayşe Erzan, teorik fizik, kompleks sistemler ve istatistiksel fizik üzerine önemli akademik çalışmalar yaptı. Bilimsel çalışmalarının yanı sıra bilimsel düşüncenin yayılması için de aktif rol aldı.
• Prof. Dr. Remziye Hisar – Türkiye’nin İlk Kadın Kimyagerlerinden: Türkiye’nin ilk kadın kimyagerlerinden olan Remziye Hisar, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde bilim dünyasında önemli izler bıraktı. Sorbonne Üniversitesi’nde eğitim aldıktan sonra Türkiye’de kimya alanında öncü çalışmalara imza attı.